عرفان نظری و عرفان عملی

عرفان نظری به مجموعه ای از اندیشه های عرفانی اطلاق می‏شود که موضوع آن ذات حق و ظهورات آن یعنی اسماء و صفات و افعال اوست.

عرفان در بعد نظری علم به خداوند سبحان از حیث اسماء و صفات و مظاهر او و احوال و احکام مبدأ و معاد است. همچنین علم به حقایق عالم و نحوه رجوع آن به حقیقت واحدی که ذات احدی است و در بعد عملی شناخت راه سلوک و تلاش برای رهایی از تنگنای قیود جزئی و در نهایت وصول به بعد انفس و پیدایش وصف اطلاق و کلیت برای آن است.

عرفان از لحاظ لغوی به معنی نوعی شناخت است و در اصطلاح آنرا چنین می‌توان تعریف کرد:

نوعی شناخت و معرفت مستقیم که فراحسی و فراعقلی است و کشف حجاب های قلب با نوعی سلوک و جذبه میسر می‌شود و بدین‌سان عارف به غیب و وحدت اصیل نهفته در وراء ظواهر و کثرتها وقوف می‌یابد. این روند، سیری انفسی دارد و از راه اشراق حاصل می‏شود.

شاید اکنون باشند و البته دلایلى داریم که از گذشته افرادى بوده‏اند که این خواست‏به طور قوى در سن طفولیت در آن‏ها وجود داشته است و به سرعت آن را به مرحله آگاهى رسانده، محبوب خود را شناخته و براى رسیدن به او تلاشى آگاهانه انجام داده‏اند. البته این‏چنین افرادى استثنایى‏اند. همان کسانى هستند که در لسان دین «انبیاء و اولیاء خدا» نامیده مى‏شوند، گاه در هنگام تولد نیز درک‏هایى دارند که ما از آن‏ها سردرنمى‏آوریم، گاهى در شکم مادر هم درک دارند، سخن مى‏گویند، مى‏اندیشند، این‏ها افرادى استثنایى هستند البته خیلى هم نباید تعجب کرد، گاهى در همین زمان‏ها دیده‏اید و یا شنیده‏اید که گاهى طفل سه ساله‏اى چند زبان خارجى یاد مى‏گیرد. در روزنامه‏ها خوانده‏اید که گاه اطفال سه ساله، چهارساله یا پنج‏ساله، علومى آموخته‏اند که جوان‏هاى 14، 15 ساله توان یادگیرى آن را ندارند. بچه 5 ساله مسائل ریاضى اى حل کرده که دیپلمه ‏هاى ریاضى نمى‏توانند حل بکنند. گه‏گاه چنین افرادى یافت مى‏شوند این افراد آیات الهى هستند. وجود چنین افراد نشان‏گر این است که خدا مى‏تواند افراد استثنایى به‏گونه‏هاى دیگرى بیافریند که بسیار کامل‏تر از سایر مردم اند و نه تنها مى‏تواند بیافریند که بسیار کامل‏تر از سایر مردم‏اند و نه تنها مى‏تواند بیافریند که آفریده است، بعضى از مردم افتخار شناخت و ایمان به آن‏ها را پیدا مى‏کنند، و بعضى نه. به هر حال بحث ما درباره چنین افرادى نیست‏بحث درباره افراد متعارف و عادى است، امثال خودمان که تقریب زندگى مشابه، تمایلات مشابه و رشدى مشابه داریم.

تحولات غیرمحسوس درونى
گذشته از تحولات فوق دگرگونى‏هاى دیگرى هست که به صورت‏هاى مختلف در افراد پدید مى‏آید و چندان محسوس نیست. این نوع دگرگونى‏ها را دگرگونى‏هاى درونى و روحى مى‏نامیم. افراد از نظر دگرگونى‏هاى روحى متفاوتند و استعدادها، نسبت‏به این نوع دگرگونى‏ها و امیال مربوط به آن‏ها فرق دارد. به خلاف میل به خودرن و اشامیدن که تقریبا در همه افراد یکسان است، هر چند ممکن است‏بعضى افراد از بعضى خوردنى‏ها بیش‏تر خوششان بیاید، بعضى غذاها را بیش‏تر دوست داشته باشند.

انواع تمایلات و خواسته‏ هاى آدمى
روح انسانى در این عالم از ابتداى وجود، مراحل مختلفى را طى مى‏کند و در هر مرحله‏اى خواست‏ها و نیازهاى ویژه‏اى دارد، بعضى از این مراحل را همه ما کم و بیش تجربه کرده‏ایم، از هنگامى که خویشتن را شناخته‏ایم و به خاطر مى‏آوریم که از خود آگاهى داشته‏ایم، تا به این پایه که از عمرمان مى‏گذرد تحولات گوناگون در روحمان به وقوع پیوسته است که مى‏توانیم با تجربه درونى یا به اصطلاح فلسفى با «علم حضورى‏» آن‏ها را بیابیم.

تفاوت‌هاي دو شيوة تربيتي عرفان عملي و اخلاق

عرفان عملي نيز با اخلاق از آن جهت که دو شيوة تربيتي هستند ـ نه به عنوان دو علم ـ تفاوت‌هايي دارد که به برخي اشاره مي‌کنيم:

۱. پويايي و تحرک در اخلاق و عرفان

گفته شده: اخلاق ساکن است و عرفان پويا و متحرک. در عرفان سخن از مبدئي است که سالک از آنجا آغاز مي‌كند و منازلي که مي‌پيمايد و مقصدي که بدان مي‌رسد، ولي در اخلاق سخن از اعتدال قواي نفس و تخلّي (پاک شدن) از رذائل و تحلّي (آراسته شدن) به فضائل است^[۱] .

به نظر مي‌رسد اين سخن نياز به تصحيح و تکميل دارد، زیرا در اخلاق هم نوعي پويايي وجود دارد. اخلاق و عرفان هر دو در صدد تغيير انسان‌اند و تغيير بدون پويايي و تکامل معنا ندارد.

توجه نفس به مادون (بدایات)
    در این مرحله است که با امتثال اوامر و نواهی در جمیع حرکات و سکنات - چه فعلی و چه قولی - از مرحله طبیعت خارج گشته، حالت اعتدال تام به او دست می دهد، به گونه ای که نفس به اطراف تمایل پیدا نکرده و هیچ امری از امور بدنی، او را مشغول به خود نمی سازد.
    تحقق منازل ده گانه این مرتبه عبارتند از: یقظه، توبه، محاسبه، انابه، تفکر، تذکر، اعتصام، فرار، ریاضت و سماع که به ترتیب صورت می گیرد و هر مرتبه نیازمند فعلیت مرتبه قبلی است.

خدایا به مردان ما غیرت، به زنان ما عفت، به پیران ما سلامت، به دختران ما متانت به پسران ما سعادت، به عالمان ما صداقت، به مسئولان ما عدالت، به اصناف ما مروت، به ملت ما وحدت به نویسندگان ما مسئولیت، به هنرمندان ما کرامت، به سرمایه داران ما  دیانت عطا فرما.

ماهیت و مؤلفه‌های اخلاق عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمد جواد رودگر

دانشیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

چیستی نسبت اخلاق و عرفان

رابطه اخلاق و عرفان اسلامی

آداب ورود و خروج منزل

اسلام براى ورود به منزل و خروج از آن آداب مهمى دارد كه رعايت آن آداب بر هر فرد مسلمانى لازم است . اميرالمؤمنين عليه ‌السلام مى‌ فرمايد : هرگاه يكى از شما داخل در خانه خود شد ، بر اهل خانه سلام كند ، اگر نبودند ، بگويد : سلام بر ما از جانب پروردگار و نيز سوره اخلاص را بخواند كه زُداينده فقر است .

در روايت مهمى آمده : وقتى قصد خروج از منزل كردى بگو :
بِسْمِ اللّهِ وَلا حَوْلَ ولا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ
به نام خداوند هيچ قدرت و قوتى نيست مگر با كمك خداوند ، واگذار مى‌ كنم كارهايم را بر خدا .

پشت سر مردگان غیبت نکنید!

برخی از موارد غیبت های مجاز عبارت اند از: 1.دادخواهی از ظالم 2. نهی از منکر 3. پرسش و استفتا 4. غیبت دانشمند نمایان 5. غیبت متجاهر به فسق.

شیخ انصاری (ره) در تعریف غیبت می گوید: از مجموع اخبار و کلمات فقها در تعریف غیبت به دست می آید که غیبت عبارت است از: سخن گفتن پشت سر مردم، به کلامی که غیبت شونده از کلام بدش می آید. [1] غیبت از گناهان کبیره است و در آیات و روایات شدیداً از آن نهی شده است. [2]

کامل ترین مؤمنان از نظر ایمان کیست؟

برخی افراد به دلیل آگاهی نداشتن، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملق و چاپلوسی اشتباه می گیرند. به همین دلیل، به ناحق، به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می پردازند و در برابر آنان کرنش می کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را پای مال می سازند. اینان با کمال وقاحت، نام این رفتار ناشایست را حسن خلق و مدارا می گذارند. چنین افرادی وقتی به افراد عادی و تهی دست می رسند، گشاده رویی و نرم خویی را فراموش می کنند و چهره ای عبوس و خشن به خود می گیرند. این صفت ناپسند، نه تنها یک ارزش نیست، بلکه گناهی بزرگ است که موجب خشم خداوند می شود.